SANTO PADRE NIA DISCURSO BA BISPO SIRA
(Iha ocasião Jubileu Bispo sira nian)
Basílica S. Pedro – Quarta-Feira, 25.06.2025

Hodi Padre, hodi Filho no Espírito Santo, sira naran.
Dame horik ho imi!
Belun doben sira, bom dia no bem vindo!
Ha’u aprecia no admira imi nia laran-kmán hodi mai nu’udar peregrino iha Roma, hatene ho di’ak exigência ministério nian nebé barak. Maibé itaboot sira ida-idak, inclui ha'u, molok ita atu sai bibi-atan, uluk liu nu’udar Maromak nia bibi ida mos! Tanba ne’e ita mak tenke hakat uluk Odamatan Santa, nu’udar símbolo Cristo Salvador nian. Atu ukun Igreja nebé husik hela mai ita atu tau-matan, uluk-nanain tenke husik ita nia an atu Nia - Bibi-Atan Di’ak - bele hafoun fila-fali, atu bele tanesan ita nia an loloos ho Nia Futar-Fuan no Nia mistério domin.
“Spes non confundit”, “Sperança la bosok” (Rm 5,5). Amu Papa Francisco ko’alia fila-fila liafuan ne’e! To’o sai tiha hanesan nia moto ida, ikus mai hodi hili nu’udar incipit husi Bula Proclamação Tinan Jubilar ida ne’e.
Ita bispo sira, nu’udar herdeiro dahuluk ba oferece-an profética ida ne’e, no ita tenke tau-matan didi’ak hodi hatutan ba Maromak nia Povo, liu husi liafuan no sasin. Dalaruma, haklaken katak esperança la bosok ne’e katak la’o ba hasoru laloran (contracorrente), maske hasouru evidência husi situação dolorosa sira nebé dalaruma la iha dalan atu sai. Maibé iha momento hirak hanesan ne’e mak bele hatudu didi’ak katak ita nia fiar no esperança ne’e la’os mai husi ita-an, maibé husi Maromak. Nune’e, ita hakbesik no solidário duni ho ema hirak be terus karik, Espírito Santo bele hamoris roman (ahi) iha ita nia fuan, maske (roman ne’e) besik atu lakon ona (cfr. Bula Spes non confundit, 3).
Belun sira, Bibi-atan ne’e nu’udar sasin esperança nian ho exemplo moris nian nebé kesi-metin ba Maromak no fo-an tomak hodi serví Igreja. No ida ne’e acontece liu husi oinsá mak nia bele identifica nia-an ho Cristo iha nia moris pessoal no nia ministério apostólico: no Na’i nia Espírito forma nia hanoin sira, nia comportamento hotu. Mai ita ko’alia hamutuk kona ba passagem balu nebé haktuir kona ba sasin ida ne’e.
Uluk-nanain, Bispo ne’e nu’udar princípio visível unidade nian iha Igreja particular nebé confia ba nia atu ukun. Nia kna’ar mak halo oinsá atu Igreja ne’e bele harí liu husi comunhão entre nia membro sira ho Igreja Universal, fo valor ba contribuição husi dom no ministério oioin ba moris comum no haklaken Evangelho. Iha bispo nia missão hot-hotu, liu husi serviço, nia bele sura ho graça Na’i nian nebé haraik ba nia iha ordenação episcopal: graça nebé sustenta nia nu’udar mestre fiar nian, nu’udar halulik-nain no guia espiritual; hamoris nia oferece-an ba Maromak nia Reino, ba ema hotu nia salvação rohan-laek, ho kbi’it Evangelho nian atu transforma história.
Aspeto daruak nebé ha’u hakarak considera mak, sempre hahú husi Cristo nu’udar forma husi moris Bibi-atan nian, ha’u hakarak dehan: Bispo ne’e nu’udar ema ida be ho moris teologal. Bele dehan katak, ema ida nebé hakru’uk (halo tuir) ho laran-tomak ba ação Espírito Santo nian, nebé hamoris fiar, esperança no caridade iha nia no hamoris virtude hirak ne’e, nu’u ahi nia lakan, iha situação oioin nebé iha.
Bispo ne’e nu’udar ema fiar nain. Kona ba ida ne’e, mosu mai iha ha’u nia hanoin liafuan kmo’ok husi Carta ba Hebreu sira (cfr. cap. 11), nebé autór halo lista naruk ida kona ba “sasin” fiar nian, hahú keds husi Abel; no ha’u hanoin liu kona ba Moisés nebé Maromak bolu hodi lori povo ba to’o rai be Maromak promete hela, texto haktuir: “nia metin nafatin, hanesan nia haré ida nebé la bele haré (invisível)” (Heb. 11,27). Furak oinsá imagem ema fiar-nain ne’e nian, katak, ema ida nebé ho graça Maromak nian, nia bele haré liu tan, haré tiha ona ida nebé sei to’o mai, nune’e nia metin nafatin maske hasoru prova sira. Ita hanoin ba momento hirak nebé iha Maromak nia oin Moisés harohan ba povo. Tanba ne’e, Bispo ne’e nu’udar intercessor iha nia Igreja, basá Espírito halakan nafatin ahi fiar nian iha nia fuan.
Bispo ne’e nu’udar ema esperança nain, ho perspetiva nebé hanesan, basá “fiar ne’e nu’udar garantia ba buat hirak nebé ita sei hein no certeza ba buat hirak nebé ita la bele haré” (Heb. 11,1). Liliu wainhira povo nia viagem ne’e sai todan liu tan mak, liu husi virtude teologal, Bibi-atan tulun povo sira atu la bele lakon esperança: la’os ho liafuan de’it maibé ho ninia hakbesik-an ba sira. Wainhira família sira lori todan naresin, no instituição pública sira la tulun malu ho didi’ak; wainhira foinsa’e sira sente lakon-dalan no baruk ho liafuan ilusão sira; wainhira katuas-ferik sira no deficiente todan sira sente katak la iha ema ida mak tau-matan ba sira, Bispo besik ba la’os atu oferece receita maibé experiência husi comunidade ida nebé buka atu moris tuir Evangelho liu husi simplicidade no partilha.
Ho nune’e mak nia fiar no esperança hamutuk hodi forma nia-an nu’udar ema ida be ho caridade pastoral. Iha Bispo nia moris tomak, iha nia ministério hotu, nebé oioin no barak, mak nia hetan unidade iha nebá; Santo Agostinho hanaran Amoris Officium. Iha ne’e duni mak nia existência teologal ne’e hatudu no hala’o ho grau nebé aas liu. Iha haklaken, visita ba comunidade sira, rona na’ilulik no diácono sira, hili ema hirak be serviço ba administração, buat hotu bele halo tanba hetan motivação husi caridade Jesus Cristo Bibi-atan Di’ak. Liu husi Nia graça nebé Bispo ida simu loro-loron iha Eucaristia no oração, Bispo fo exemplo domin fraterno nian ba nia coadjutor eh auxiliar, ba Bispo emérito no ba Bispo sira be iha diocese nebé besik, ba nia colaborador sira nebé besik no ba na’ilulik hirak be hetan dificuldade eh moras. Nia fuan nakloke no hatene simu, nune’e mos nia uma.
Maun-alin doben sira, ida ne’e mak núcleo teológico husi Bibi-atan nia moris. Iha nia sorin-sorin sempre iha Espírito nebé hanesan, no ha’u hakarak dehan tan virtude importante seluk sira hanesan: prudência pastoral, moris-kiak, respeita loloos ba celibato no virtude humana sira.
Prudência pastoral ne’e nu’udar matenek prática ida nebé guia bispo iha nia hili sira, iha nia ukun, nia relação ho sarani no associação sira. Sinal claro ida husi prudência ne’e mak oinsá hala’o diálogo ho dalan no método liu husi relação no mos preside ema hotu be participa, eh bele dehan, oinsá mak gere sinodalidade iha Igreja particular. Iha contexto ida ne’e, Papa Francisco tulun ita atu hakat passo boot ida bao in hodi husu ho sabedoria pedagógica, iha sinodalidade nu’udar dimensão Igreja nia moris. Prudência pastoral ne’e fo mos biban ba bispo atu orienta ema hotu iha diocese nia laran, atu fo valor ba tradição sira, promove dalan no iniciativa foun sira.
Atu sai sasin ba Na’i Jesus, Bibi-atan precisa moris pobreza evangélica. Ho estilo simples, laran-luak, digno no hatene tama iha condição maioria nebé nia povo hasoru. Ema kiak sira tenke haré nia nu’udar aman no maun, sira labele sente fali la confortável wainhira hasoru nia eh wainhira tama iha nia uma. Nia rasik tenke hadook-an husi rikusoin no labele iha favoritismo eh forma poder sira seluk. Bispo labele haluha katak, hanesan Jesus, simu kbi’it husi Espírito Santo no haruka ba atu “haklaken Liafuan Di’ak ba kiak sira” (Lc. 4,18).
Hamutuk ho pobreza concreta, Bispo moris tuir mos forma pobreza ida nebé hanaran celibato no virgindade hodi manán Reino Lalehan (cfr. Mt. 19,12). La’os de’it kona ba moris la kaben, maibé hala’o castidade fuan no hahalok, moris tuir duni Cristo no fo ba ema hotu imagem loloos duni husi Igreja, santa no moos liu husi nia Igreja nia membro sira, nune’e mos iha Igreja nia ulun. Tenke metin no hatene decide wainhira trata situação hirak nebé bele hamosu escândalo no abuso sira seluk, liliu hasoru labarik ki’ik sira, tuir saida mak agora vigora hela.
Ikus mai, Bibi-atan ne’e hetan bolu atu kuda virtude humana, nebé padre conciliar sira temi liu husi Decreto Presbyterorum Ordinis (n. 3), ho razão ida katak atu tuluk Bispo iha ninia kna’ar no mos nia relação sira. Ita bele temi hanesan lealdade, sinceridade, haraik-an, hanoin no fuan nakloke, capacidade atu haksolok ho sira be ksolok no triste ho hirak be triste; no mos hatene domina-an, laran-kmaus, paciência, nakloke-an, fo-an tomak hodi rona no halo diálogo no disponibilidade atu serví. Virtude hirak ne’e, nebé ita ida-idak hetan nanis ona iha ita nia an, ita bele no ita tenke kuda no kesi ho Jesus Cristo, ho Espírito Santo nia graça.
Belun doben sira, atu Virgem Maria no S. Pedro & S. Paulo nia harohan da’et bele to’o hasulin graça nebé imi precisa, ba imi no ba imi nia comunidade. Liliu, bele tulun imi atu harí comunhão, promove beibeik unidade iha na’ilulik sira be iha diocese nia laran, no iha na’ilulik ida-idak, la exclui hela balu, sira bele sente duni paternidade, fraternidade no amizade Bispo nian. Espírito comunhão ida ne’e bele hakbi’it na’ilulik sira iha sira nia kna’ar pastoral no hamoris Igreja particular iha unidade.
Ha’u agradece ba imi be hanoin ona ha’u iha oração! Ha’u mos reza ba imi no haraik bênção ba imi ho fuan tomak.
Texto original:
Traduz husi: Zeferino Mesquita Almeida
[TETUN] AUDIÊNCIA GERAL HUSI PAPA LEÃO XIV (25.06.2025)
Ciclo Catequese - Jubileu 2025 (Jesus Cristo ita nia Esperança)
AUDIÊNCIA GERAL HUSI PAPA LEÃO XIV (11.06.2025)
Ciclo Catequese - Jubileu 2025 (Jesus Cristo ita nia Esperança)
[TETUN] AMU PAPA NIA DISCURSO BA NA'ILULIK SIRA (Iha Jubileu Na'ilulik sira nian)
SANTO PADRE NIA DISCURSO BA PARTICIPANTE SIRA IHA ENCONTRO INTERNACIONAL ‘NA’ILULIK HAKSOLOK - «HA’U BOLU IMI BELUN» (JO. 15,15)’, NEBÉ ORGANIZA HUSI DICASTÉRIO BA NA’ILULIK SIRA
[TETUN] SANTO PADRE NIA DISCURSO BA BISPO SIRA - (Iha ocasião Jubileu Bispo sira nian)
SANTO PADRE NIA DISCURSO BA BISPO SIRA
[TETUN] AMU PAPA NIA AUDIÊNCIA HO SEMINARISTA SIRA
AMU PAPA NIA MEDITAÇÃO BA SEMINARISTA SIRA
[TETUN] AUDIÊNCIA JUBILAR – CATEQUESE HUSI AMU PAPA LEÃO XIV
AUDIÊNCIA JUBILAR
Kona ba "Timor oan - maromak oan"
Nu'udar iniciativa pessoal husi - Zeferino Mesquita Almeida (seminarista diocesano, husi Arquidiocese de Dili; oras ne'e, estuda iha Pontifícia Universidade Gregoriana, Roma) - atu promove lian Tetun liu husi halo tradução ba documento sira, homília sira, mensagem sira nebé mai husi Santo Padre no Magistério Igreja Católica nian. Lian Tetun nebé hakerek iha sítio ne'e sei usa regra ortográfica Tetun Kreda nian, basá sei publica de'it hanoin hirak nebé liga ho fiar sarani nian, nu'udar dalan ida atu tulun sarani sira no ema hotu nebé hakarak conhece no comprende didi'ak mensagem Cristo nian.
Sítio ne'e nakloke mos ba sugestão no crítica construtiva sira nebé mai hato'o liu husi leitór sira, tanba ne'e, sente livre ba, atu hato'o itaboot sira nia hanoin di'ak sira.
Add comment
Comments